Zapalenie płuc

Opracowanie merytoryczne dr Tomasz Szczepański. 

   O PŁUCACH I UKŁADZIE ODDECHOWYM

Układ oddechowy odpowiedzialny jest za dostarczenie do organizmu tlenu, wymianę gazową oraz usuwanie dwutlenku węgla. W związku z ciągłym dopływem powietrza z zewnątrz jest on permamentnie narażony na środowiskowe zanieczyszczenia oraz drobnoustroje. Z tego powodu ważne jest utrzymanie działania mechanizmów odpornościowych chroniących organizm przed patogenami zewnętrznymi. Mechanizmy te obejmują odruch kichania, ogrzewanie i filtrację powietrza w obrębie małżowin nosowych, nabłonek rzęskowy w jamie nosowej, tchawicy i oskrzelach, odruch odchrząkiwania, wytwarzanie śluzu w górnych i dolnych drogach oddechowych, układ makrofagów płucnych, odruch połykania, prawidłowo funkcjonujący mózg. Zaburzenie któregoś z wymienionych elementów albo obciążenie organizmu zbyt dużą ilością zjadliwych drobnoustrojów, która przekracza możliwości ochronne układu odpornościowego skutkować może infekcją oraz zapaleniem układu oddechowego, w tym płuc.

   DEFINICJA I PRZYCZYNY ZAPALENIA PŁUC

Zapalenie płuc polega na powstaniu nacieku zapalnego w tkance płucnej, co prowadzi do upośledzenia wymiany gazowej i wystąpienia miejscowych oraz ogólnych objawów chorobowych. W zależności od czynnika etiologicznego i zaawansowania choroby nacieki zapalne lokalizować mogą się w pęcherzykach płucnych, w tkance śródmiąższowej lub jamie opłucnowej. 

Zapalenie płuc wywołane może być czynnikami biologicznymi (infekcje, infestacje pasożytnicze), chemicznymi (np. szkodliwe gazy, sok żołądkowy) lub fizycznymi (napromieniowanie). Większość zapaleń płuc wywoływanych jest przez czynniki infekcyjne, tj. wirusy oraz bakterie. Przykłady wirusowych czynników etiologicznych obejmują wirusy grypy, RSV, koronawirusy, adenowirusy, rhinowirusy, CMV, VZV, wirus różyczki. 

Bakteryjne zapalenia płuc w warunkach pozaszpitalnych (ang. community acquired pneumonia) wywoływane są przez takie bakterie jak Streptococcus pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, Legionella pneumophila, Haemophilus influenzae. Z kolei zapalenia płuc szpitalne (ang. hospital acquired pneumonia) wywoływane są przez bakterie wcześniej wymienione oraz dodatkowo przez Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Enterobacter sp., Proteus mirabilis, Serratia sp., Acinetobacter sp., Pseudomonas aeruginosa.

U osób z ciężkimi zaburzeniami odporności, jak np. w AIDS, zapalenie płuc wywoływane jest także przez takie patogeny jak grzyby (np. Aspergillus sp.), prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) i inne rozpowszechnione w środowisku Mycobacteriae, Pneumocystis sp.

Do infekcyjnego zapalenia płuc dochodzić może drogą wziewną (aerozole zawierające szkodliwe patogeny jak wirusy, Chlamydia, Mycoplasma, Legionella), drogą mikroaspiracji treścią z górnych dróg oddechowych (np. Streptococcus pneumoniae, Haemophillus influenzae) oraz poprzez zachłyśnięcie (bakterie beztlenowe i tlenowe jamy ustnej). Do zapalenia płuc dochodzi także w przypadkach upośledzenia fizjologicznego mechanizmu oczyszczania oskrzeli, np. w przypadku przewlekłej obturacyjnej choroby płuc u palących papierosy, czy w przypadku obecności guza oskrzela lub płuca.

Czynnikami ryzyka zapalenia płuc są wszelkie zaburzenia odporności (np. AIDS, przewlekłe przyjmowanie narkotyków, wyniszczające choroby), palenie papierosów, cukrzyca, niewydolność serca, podeszły wiek, przyjmowanie leków sterydowych, stany sprzyjające zachłyśnięciom (np. upojenie alkoholowe), niska higiena jamy ustnej i zębów, praca w warunkach narażenia na pyły i zanieczyszczenia, długotrwała hospitalizacja w obrębie intensywnej terapii.

W przypadku zapaleń infekcyjnych w zależności od czynnika sprawczego, jego zjadliwości oraz od ilości zainhalowanych patogenów zapalenie płuc może przebiegać w różnych formach, tj. odoskrzelowego zapalenia płuc (ang. bronchopneumonia), płatowego zapalenia płuc (ang. lobar pneumonia) lub śródmiąższowego zapalenia płuc (atypowe zapalenie płuc). 

W erze stosowania antybiotyków częściej spotyka się lżejsze formy tj. śródmiąższowe zapalenia płuc oraz bronchopneumonie. Śródmiąższowe zapalenia wywoływane są przez takie bakterie jak Mycoplasma, Chlamydia, Coxiella oraz przez wirusy. Bronchopneumonia wywoływana jest głównie przez bakterie i polega na powstawaniu rozproszonych, ogniskowych obszarów zapalnych w pęcherzykach płucnych. W przypadku postępu wymienionych form zapalenia albo infekcji bardzo zjadliwym patogenem lub w przypadku masywnych inhalacji i zachłyśnięć dojść może do najcięższej formy tj. płatowego zapalenia płuc. Przykładowo ciężkie zakażenia wirusem Covid-19 przebiegają w postaci płatowego zapalenia płuc oraz ostrej niewydolności oddechowej; mówi się wtedy o chorobie SARS (ang. severe acute respiratory syndrom).

Powikłaniami zapalenia płuc mogą być ropień płuca, ropniak opłucnej, zwółknienie płuca, ostra i przewlekła niewydolność oddechowa, zakażenia odległych narządów jak zapalenie wsierdzia w sercu, uszkodzenie zastawek serca, zapalenie nerek, zapalenie wątroby, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, posocznica, wstrząs oraz zgon. 

   OBJAWY ZAPALENIA PŁUC

W zależności od czynnika wywołującego oraz od nasilenia choroby spektrum objawów zapalenia płuc może być różnorodne i obejmuje złe samopoczucie, ogólne osłabienie, apatię, bladość, wzmożoną potliwość, gorączkę, dreszcze, kaszel, duszność, ból klatki piersiowej, zaburzenia świadomości.

   BADANIA DIAGNOSTYCZNE W ZAPALENIU PŁUC

Diagnostyka zapalenia płuc obejmuje wywiad, badanie fizykalne oraz badania dodatkowe laboratoryjne i obrazowe. W badaniu fizykalnym zaobserwować można takie oznaki jak bladość, apatię, podwyższoną temperaturę ciała, przyspieszony rytm oddechowy, przyspieszoną akcję serca, duszność, obniżone ciśnienie tętnicze, a stetoskopem wysłuchać można różnorodne fenomeny osłuchowe takie jak rzężenia, furczenia, szmer oskrzelowy, tarcie opłucnowe. Pamiętać należy, że na wczesnych etapach zapalenie płuc przebiegać może skąpoobjawowo.

W ramach badań laboratoryjnych wykonuje się takie oznaczenia jak: morfologia, OB, CRP, prokalcytonina, ASO, D-dimery, gazometria, badania serologiczne w kierunku Mycoplasma, Chlamydia, koronawirusa, wymazy na grypę, RSV, koronawirusy, posiew plwociny, badanie mikroskopowe plwociny, antygen Legionella w moczu.

Diagnostyka obrazowa obejmuje badanie USG płuc i jam opłucnowych, RTG klatki piersiowej, TK klatki piersiowej, USG serca, EKG, pulsoksymetrię. W wyselekcjonowanych przypadkach wykonuje się bronchoskopię.

   LECZENIE ZAPALENIA PŁUC

Na trakcie leczenia zapalenia płuc należy przyjmować zwiększoną ilość płynów, odpoczywać, stosować dietę bogatoenergetyczną, bezwzględnie zaprzestać palić papierosy i vaping. Na zlecenie lekarza stosuje się antybiotyki, w leczeniu ambulatoryjnym doustnie, a w szpitalnym zwykle dożylnie; początkowo empirycznie, a po uzyskaniu wyników badań mikrobiologicznych antybiotyki celowane. W przypadku pojawienia się wysięku w jamach opłucnowych wykonuje się nakłucie jamy opłucnowej pod kontrolą USG. W ciężkich przypadkach leczonych szpitalnie stosuje się różne formy tlenoterapii, a w najcięższych nawet respiratoroterapię. Nieleczone zapalenie płuc stanowi zagrożenie życia.

    LEKARZE 

Specjalności lekarskie zajmujące się diagnozowaniem i leczeniem zapalenia płuc obejmują m.in:
Pulmonolog >
Specjalista chorób wewnętrznych >

Dziękujemy uprzejmie za przeczytanie artykułu. Napisz do nas, jeśli potrzebujesz zarezerwować konsultację lekarską. Zespół lekarzy w Opiece Medycznej Golden Care już od 2011 roku służy pomocą!

Uwaga! W przypadku wystąpienia duszności spoczynkowej, bólu w klatce piersiowej lub zaburzeń świadomości należy bezwględnie zadzwonić po pogotowie ratunkowe w celu transportu do szpitala i przeprowadzenia w trybie pilnym niezbędnej diagnostyki oraz leczenia.