Zawroty głowy

Opracowanie merytoryczne Tomasz Szczepański. 

    DEFINICJA I PRZYCZYNY

Pojęcie zawrotów głowy obejmuje iluzję ruchu i wirowania otoczenia, głowy lub własnego ciała (określane jako układowe zawroty głowy; w języku angielskim vertigo), a także brak poczucia równowagi z zagrożeniem upadkiem (określane jako nieukładowe; w języku angielskim dizziness). Zawrotom często towarzyszą nudności, wymioty i inne objawy.

Zawroty głowy są objawem często zgłaszanym przez pacjentów. Przyczyny zawrotów mogą być różnorakie, a w celu ich zrozumienia należy poznać, jakie układy i narządy stanowią narząd równowagi. Równowaga posturalna zapewniana jest poprzez współdziałanie sensorów, którymi są narząd przedsionkowo-labiryntowy (błędnik), wzrok i głębokie receptory czuciowe układu ruchu (tzw. proprioreceptory); z elementami koordynujacymi jak móżdżek; elementami scalajacymi, jak kora mózgowa; oraz traktów nerwowych pomiędzy w/w elementami.

Zawroty głowy mogą wynikać z fizjologicznych ograniczeń narządów równowagi lub z stanów chorobowych wpływających na organy zarządzające równowagą. Przykładem fizjologicznych zawrotów głowy jest lęk wysokości. 

Duża grupa przyczyn zawrotów głowy wywołana jest zaburzeniami lub schorzeniami błędnika, np. łagodne posturalne zawroty głowy, choroba lokomocyjna, choroba Meniera, zapalenie błędnika, otoskleroza błędnikowa, uszkodzenie błędnika przez niektóre leki (chinina, aminoglikozydy); ucha jako całości narządu, np. woszczyna, perlak, zapalenie ucha środkowego, nadmierny halas; oraz patologiami zlokalizowanymi w lub dotyczącymi VIII nerwu czaszkowego, czyli przedsionkowo-słuchowego, jak np. zapalenie, guz i uraz. Opisaną powyżej grupę zawrotów głowy określa się jako obwodowe zawroty głowy, gdyż ich przyczyny leżą poza centralnym układem nerwowym. Obwodowe zawroty głowy stanowić mogą nawet 50% wszystkich przyczyn dolegliwości.

Inna grupa przyczyn obejmuje zawroty głowy ośrodkowe, które jak nazwa wskazuje, dotyczą ośrodkowego układu nerwowego, w tym kąta mostowo-móżdżkowego, móżdżku, rdzenia przedłużonego i mózgu. Mogą one obejmować lokalne niedokrwienia (np. udar móżdżku, udar pnia mózgu), zapalenia, choroby demielinizacyjne (stwardnienie rozsiane), guzy, padaczkę, tętniaki wewnątrzczaszkowe.

Bardzo ważną grupą wywołującą zawroty głowy są schorzenia narządów wewnętrznych, w tym serca, układu naczyniowego i endokrynologicznego. Grupa ta ma szczególne znaczenie w populacji osób starszych, u których często występują takie choroby jak nadciśnienie tętnicze, zespół chorej zatoki serca, bloki przewodzenia impulsów w sercu, niewydolność serca, migotanie przedsionków serca i inne nadmiernie szybkie rytmy serca, miażdżyca tętnic domózgowych, zespoły podkradania krwi w tętnicach domózgowych, przejściowe niedokrwienia mózgu, udary mózgu, rozwarstwienia tętnic dogłowowych, niedokrwistość, zespół nadlepkości krwi, zaawansowane zwyrodnienia kręgosłupa, odwodnienie, cukrzyca, prezbiastazja.

W grupie pacjentów przyjmujących leki nalezy zwrócić uwagę na potencjalne działania niepożądane takich terapeutyków jak leki odwadniajace (diuretki), leki obniżające ciśnienie (hypotensyjne), leki obniżające częstość akcji serca (beta-blokery, blokery kanału wapniowego), leki przeciwcukrzycowe, które działaniem niepożądanym może być hypoglikemia. 

W młodszych populacjach częściej spotyka się wazo-wagalne zawroty głowy i omdlenia, zatrucia alkoholem i narkotykami, zaburzenia elektrolitowe, zatory płucne, zatory skrzyżowane, nadmierny stres, migrenę, nadczynność tarczycy, powikłania wirusowych zapaleń dróg oddechowych. 

   OBJAWY

Zawroty głowy same w sobie są objawem. Warto jednak wskazać, że zawroty głowy mogą różnić się pomiędzy wywołującymi je stanami chorobowymi, a towarzyszyć im mogą dodatkowe symptomy wskazujące na przyczynę schorzenia. I tak w obwodowych zawrotach głowy dochodzi do zaburzenia równowagi polegającej na skręcaniu / ciągnieciu w jedną, konktetną stronę odpowiadającą lokalizacji choroby.

W zawrotach głowy ocenia się również występowanie i charakter oczopląsu, ewentualnych towarzyszących zaburzeń słuchu, wzroku, czucia, chodu, siły mięśniowej, orientacji, niedowładów oraz innych objawów neurologiczne.

Poza tym ważna jest ocena świadomości pacjenta, stanu psychicznego, akcji i rytmu serca, ciśnienia tętniczego, masy i temperatury ciała, zabarwienia i napięcia skóry, czy stanu układu mięśniowo-szkieletowego.

    BADANIA W ZAWROTACH GŁOWY

Podstawą diagnostyki zawrotów głowy jest dokładny wywiad oraz badanie fizykalne, w tym neurologiczne, laryngologiczne, okulistyczne i manewr Hallpike'a. Na ich podstawie z dużym prawdopodobieństwem można określić co najmniej grupę przyczyn objawów. Przykładowo zawroty związane chorobą ucha cechują się uczuciem wirowania, a w chorobie Meniere'a wirowanie pojawiają się po wystąpieniu szumu usznego i uczucia pełności w uchu. 

W następnej kolejności przeprowadza się celowane badania obrazowe takie jak: EKG, USG echo serca, Holter EKG, USG Doppler tętnic dogłowowych, Doppler tętnic z kontrastem (CEUS), rezonans magnetyczny mózgowia, angio-MRI tętnic śródczaszkowych, tomografia komputerowa mózgu, wideonystagmografia (VNG), próba kaloryczna, EEG.

Badania laboratoryjne wykonywane przy zawrotach głowy obejmują takie przykładowe pozycje jak: morfologia, OB, CRP, lipidogram, glukoza, hemoglobina glikowana, TSH, fT4, sód, potas, magnez, badanie ogólne moczu.

W przypadku wystąpienia układowych równowagi diagnostykę i ewentualne leczenie zwykle prowadzi otolaryngolog; w przypadku zawrotów nieukładowych lekarze innych specjalności jak neurolog, internista, czy kardiolog. 

    POSTĘPOWANIE I LECZENIE

Leczenie zawrotów głowy często jest wielodyscyplinarne. Fazy jego leczenia obejmują przerwanie ostrego napadu, leczenie przewlekłe i ukierunkowane ściśle na przyczynę po wykonaniu pełnej diagnostyki, a następnie zapobieganie. 

W przypadku zawrotów pochodzenia laryngologicznego i neurologicznego stosuje się objawowo m.in. takie leki jak np. betahistyna, metoklopramid, ondansetron, hydroksyzyna, pitacetam. W przypadku padaczki stosowane są leki p/padaczkowe; przy obecności guzów metodą z wyboru jest postępowanie operacyjne. Przy blokach w sercu wszczepia się kardiostymulatory, a przy szybkich rytmach serca wykorzystuje się leki antyarytmicze z lub bez kardiostymulatora. W przypadku istotnych zwężeń w tętnicach dogłowowych stosuje się leczenie zabiegowe, tj. operacje chirurgiczne lub stentowanie. 

    LEKARZE KONSUTUJĄCY ZAWROTY GŁOWY

Specjalista chorób wewnętrznych > 
Laryngolog >
Neurolog >
Kardiolog >

Dziękujemy uprzejmie za przeczytanie artykułu. Napisz do nas, jeśli potrzebujesz wykonać diagnostykę zawrotów głowy lub zarejestrować się do lekarza, który skonsultuje zawroty głowy. Zespół medyków w Opiece Medycznej Golden Care służy pomocą już od 2011 roku!